W 2025 roku na nowotwory złośliwe zachoruje w Polsce około 185 tysięcy. Liczba chorych korzystających z leczenia metodami radioterapii zwiększyła się dwukrotnie z ok. 40 000 w 1999 r. do 83 000 w 2014 r. Radioterapia onkologiczna jest obok chirurgii podstawową metodą leczenia nowotworów złośliwych. Eksperci prognozują, że w najbliższych latach 100 tys. pacjentów będzie potrzebowało radioterapii. Oznacza to konieczność zapewnienia polskim pacjentom dostępu do innowacyjnych metod leczenia. Jedną z nich jest mikroradiochirurgia -CyberKnife. Poniżej przedstawiamy podstawowe informacje dotyczące tej metody leczenia.

Co to jest Cyberknife?

CyberKnife to nowy robot, który pomaga leczyć chorych na dolegliwości nowotworowe bez uciekania się do operacji. Urządzenie jest precyzyjne, jak skalpel chirurga, dlatego nadano mu nazwę cybernetycznego noża. CyberKnife w odróżnieni do konwencjonalnych akceleratorów przystosowany jest do leczenia guzów w całym ciele. System dostosowuje leczenie do pacjenta. Wykorzystuje technologię śledzenia obrazowaniem i sterowaną komputerowo robotykę, w związku z tym nie wymaga inwazyjnego unieruchomienia głowy lub ciała do stabilizacji, jednocześnie dostarcza wysokie dawki napromieniania z submilimetrową precyzją.

Jak działa Cyberknife?

Robot używa wiązki radiacji o wysokiej dawce, które są niezwykle precyzyjnie, kierowane na miejsca dotknięte guzem. Użyte promieniowanie odpowiada wysoko-energetycznym promieniom rentgena, które stosowane są w terapiach konwencjonalnych. Dzięki swojej ruchomości, ramię robota może dotrzeć bez problemu do dowolnej części ciała (niezależnie od tego, gdzie zlokalizowany jest guz). Precyzyjność robota polega na tym, iż jest on w stanie kierować wiązkę promieni dokładnie w centrum chorego miejsca. W ten sposób okoliczne, zdrowie tkanki pozostają nieuszkodzone. W większości przypadków leczenie zmniejsza rozmiary, a następnie zatrzymuje proces wzrostu tkanki nowotworowej. Należy również pamiętać, że urządzenie uwzględnia ruch naturalny ciała, np. oddech, oznacza to, że nie wymaga inwazyjnego unieruchomienia głowy lub ciała, ułożenie pacjenta jest swobodne bez potrzeby zastosowania ram stereotaktycznych czy innych skomplikowanych unieruchomień. System adaptuje leczenie do pacjenta, nie na odwrót.

Jakie korzyści czerpie pacjent z nowej formy terapii?

Dzięki dużej wrażliwości urządzenia, chory w trakcie terapii nie musi być unieruchomiony, może swobodnie oddychać. Precyzyjność działania sprzętu powoduje, że zabieg jest bezpieczny i oszczędzający dla chorego (nie są napromieniowane tkanki zdrowe, dzięki ogromnej precyzyjności urządzenia). Co ważne, urządzenie stosuje się także przy terapii większych guzów, których nie można operować. Dzięki temu CyberKnife stanowi alternatywę nie tylko dla konwencjonalnej radioterapii, lecz także dla zabiegu inwazyjnego, jakim jest operacja. Jest to szczególnie istotne w przypadku pacjentów osłabionych dotychczasowym leczeniem, dzieci lub osób starszych, którzy nie były by w stanie zwalczyć skutków ubocznych ewentualnej operacji. Chorzy zyskują więcej czasu na rekonwalescencję i często opuszczają klinikę już w dniu zabiegu. Przy mniej zaawansowanych formach nowotworu wystarczająca bywa już pojedyncza terapia, w innych wypadkach posiedzenie powtarza się do trzech, czterech lub pięciu razy. Jednym słowem zastosowanie leczenia za pomocą robota powoduje, że terapia zyskuje na komforcie i jest mniej stresująca dla pacjenta. A wszyscy wiemy, jak ważna w procesie leczenia jest kondycja psychiczna chorego na nowotwór pacjenta.

Na czym polega innowacyjność Cyberknife’a?

Innowacyjność urządzenia opracowanego w USA polega na wykorzystaniu technologii śledzenia obrazowaniem i sterowanej komputerowo robotyki, która pozwala na automatyczne „podążanie” za ruchem guza. Jednym słowem, dzięki specjalnie opracowanemu sofware, system dostosowuje się do ruchów pacjenta, a nie na odwrót. Poprzez swoją elektroniczną wrażliwość, robot jest także w stanie wysyłać - w zależności od potrzeby - maksymalnie możliwą dawkę promieniowania oraz najmniejszą dawkę dla narządów krytycznych. W tym przejawia się też jego kliniczna wszechstronność.

Jakie są wskazania do zastosowania CyberKnife?

CyberKnife w odróżnieniu do tradycyjnych akceleratorów przystosowany jest do leczenia guzów w całym ciele. Zakres systemu obejmuje leczenie nowotworów w obrębie:

• •Czaszki (pierwotne guzy, neuralgia nerwu trójdzielnego, malformacje naczyniowe)
• Płuc (wczesny i zaawansowany stan raka płuca, przerzuty do płuc)
• Kręgosłupa (przerzuty do kręgosłupa, guzy łagodne, malformacje naczyniowe)
• Wątroby (przerzuty do wątroby, nieoperacyjny rak wątroby)
• Trzustki (Nieoperowalni pacjenci, boost przed lub pooperacyjny)
• Prostaty (Rak prostaty niskiego i pośredniego ryzyka, monoterapia)
• Dostępność do CyberKnife w Polsce i w Europie

W Europie pierwsze centrum medyczne z CyberKnife powstało w 2002 roku we Włoszech, następnie w 2003 roku w Niemczech. Obecnie radiochirurgia CyberKnife jest coraz bardziej popularna, głównie we Francji i Włoszech. Ostatnie lata przyniosły wyraźny wzrost uznania dla tej metody i uruchomienie kolejnych jej placówek w różnych krajach, w tym 4 w Niemczech oraz 2 w Wielkiej Brytanii.
W Polsce istnieją trzy ośrodki, w których pacjenci mogą otrzymywać świadczenie z zakresu mikroradiochirurgii. Dwa z nich to ośrodki publiczne, w Gliwicach i w Poznaniu oraz jeden ośrodek prywatny, który mieści się w Wieliszewie. Ośrodek w Wieliszewie posiada kontrakt z NFZ, a więc leczenie jest dla pacjentów nieodpłatne.
Pierwsze centrum medyczne w Europie z dostępnym robotem CyberKnife powstało w 2002 roku we Włoszech, następne w 2003 roku w Niemczech.
Obecnie w Europie innowacyjna mikroradiochirurgia CyberKnife staje się coraz bardziej powszechna, najwięcej placówek znajduje się w Niemczech, Francji i Włoszech (odpowiednio 11, 10 i 8 systemów). Ostatnie lata przyniosły wyraźny wzrost uznania dla tej metody oraz uruchomienie coraz to nowych placówek świadczących usługi z zakresu mikroradiochirurgii w różnych krajach, w tym 4 w Niemczech oraz 2 w Wielkiej Brytanii. Ostatnio również Instytut Onkologii Oddział w Gliwicach zakupił drugie już urządzenie do swojej placówki.

Wyzwania w zakresie zwiększenia dostępności polskich pacjentów do CyberKnife

Uznane i wykorzystywane na świecie skuteczne techniki leczenia onkologicznego, są bardzo często poza zasięgiem polskich pacjentów, ze względu na znaczne ograniczenia w dostępie do leczenia. Analizy przeprowadzone na zlecenie Polskiego Towarzystwa Onkologicznego wykazują, że w Polsce wciąż nie przykłada się dostatecznej wagi do kwestii dostępu do nowoczesnej radioterapii w odniesieniu do jej wpływu na skuteczność leczenia. Przyczynia się to do ograniczonej dostępności do innowacyjnej metody leczenia urządzeniem CyberKnife. Jednakże dokładamy wszelkich starań, ażeby dotrzeć do jak najszerszego grona osób potrzebujących pilnej interwencji, w zakresie nowoczesnej radioterapii robotem CyberKnife.

W Polsce borykamy się z utrudnionym dostępem do opisywanego rodzaju leczenia. Obecnie, istnieją zaledwie trzy ośrodki, w których pacjenci mogą otrzymać świadczenie z zakresu mikroradiochirurgii (dwa ośrodki publiczne oraz jeden prywatny). To zdecydowanie zbyt mała liczba w odniesieniu do zapotrzebowania. W opinii ekspertów klinicznych, do leczenia z zastosowaniem mikroradiochirurgii, mogłoby kwalifikować się od 2 tys. do 10 tys. pacjentów rocznie. Liczba ta przekracza zdolności funkcjonujących trzech ośrodków.

Jesteśmy zatroskani brakiem odpowiedniej dostępności walczących z chorobą nowotworową osób do wskazanego leczenia. Likwidacja barier w dostępie do skutecznych terapii stanowi pilne wyzwanie systemowe, od którego realizacji zależy potencjalny rozwój onkologii, kształt systemu polskiej służby zdrowia oraz, co najważniejsze – sytuacja chorych.