Każdy z nas spotkał się z Piramidą Zdrowego Żywienia. Zakłada ona podział żywności na zróżnicowane wielkościowo grupy, u której podstawy od pewnego czasu leży aktywność fizyczna. Na przestrzeni lat, w związku z prowadzonymi badaniami, doczekała się wielu zmian, a 2 czerwca 2011 roku, zniknęła w USA.

W Polsce funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Trochę w innej formie, ale ma się dobrze. Lecz dziś nie o tym. Przyjrzyjmy się w jaki sposób piramida powstała, ewoluowała i na końcu przekształciła się w talerz.

Basic Seven ? Podstawowa Siódemka - 1916?1940

Po pierwszej wojnie światowej Amerykański Departament Rolnictwa (USDA) opracował pierwsze zasady prawidłowego odżywiania się. Zalecenia odnosiły się do 7 grup produktów spożywczych (Basic Seven):

• grupa pierwsza ? zielone i żółte warzywa, które powinny być spożywane na surowo, lub gotowane, przechowywane jako mrożonki lub puszkowane,
• grupa druga ? pomarańcze, pomidory, grejpfruty i zielone sałaty,
• grupa trzecia ? ziemniaki i inne warzywa oraz owoce ? surowe, suszone, gotowane, mrożone lub puszkowane,
• grupa czwarta ? mleko i produkty mleczne ? płynne, suszone oraz w postaci serów,
• grupa piąta ? mięso, drób, ryby czy jaja, suszona fasola, groszek, orzechy, masło orzechowe,
• grupa szósta ? chleb, mąka, zboża, jako produkty pełnoziarniste,
• grupa siódma ? masło i margaryna pełnotłusta,

Pod kołem, które graficznie przedstawia te grupy, umieszczono zdanie które mówi, że stanowią one bazę dobrego odżywiania się i oczywiście oprócz nich naszą dietę można wzbogacać o inne produkty.

Tak naprawdę, iskrą do powstania tych grup była chęć wypracowania standardów żywieniowych, gdy wprowadzono reglamentację towarów. podczas drugiej wojny światowej.

Basic Four - Podstawowa Czwórka - 1956?1992

Amerykański Departament Rolnictwa wdrożył program o nazwie Basic Four, czyli Podstawowa Czwórka. Podział produktów został uproszczony do czterech grup:

• Owoce i warzywa ? gdzie zarekomendowano jako najodpowiedniejsze te, które zawierały witaminę C i A oraz były doskonałym źródłem błonnika. Ciemnozielone i ciemnożółte były tym, co każdy jeść powinien każdego dnia.
• Mleko ? jako źródło wapnia, fosforu, białka, ryboflawin oraz witamin z grup A i D. Wskazywano, że lody, sery, mrożone mleko mogło czasem zastępować mleko.
• Mięso ? doskonale jako źródło białka, żelaza i witamin grupy B. Ta grupa zawierała także drób, ryby, jaja, fasolę, groszek i masło orzechowe.
• Zboża i pieczywo ? pełnoziarniste idealne jako dostarczyciel żelaza, witamin, węglowodanów i witamin grupy B, także białka i błonnika. W skład tej grupy wchodziły zboża, pieczywo, mąkę kukurydzianą, makaron, ryż.

?Inne pokarmy? miały dopełniać posiłki i polepszać apetyt. Wśród nich wyróżniono masło, margarynę, sosy sałatkowe, olej, galaretki i syropy.

Podstawowa czwórka opisana w przewodniku była szeroko wykorzystywana w programach kierowanych do uczniów w latach 1970-1980.

Food Guide Pyramid - Piramida Zdrowego Żywienia 1992-2005

W 1992 roku powstała Piramida Zdrowego Żywienia, która przedstawiała w sposób obrazowy wzorcową, dzienną rację pokarmową, jaką należy spożywać. Największa grupę stanowiły produkty, których głównym składnikiem były węglowodany złożone, czyli wytworzone ze zboża. Nacisk położony został na produkty z mąk razowych, bogate w błonnik, ciemny ryż, kasze i makarony pełnoziarniste. Powyżej nich umieszczone zostały warzywa i owoce. Przy czym zalecało się spożycie większej ilości warzyw niż owoców. Powyżej tej grupy znajdowały się przetwory mleczne, bogate w wapń i białko. Kolejną grupę stanowiły ryby, mięso i nasiona roślin strączkowych, czyli produkty również bogate w białko. Na szczycie piramidy umieszczono tłuszcze. A naszą uwagę powinny były przykuć oleje roślinne, miękkie margaryny, oliwa z oliwek oraz orzechy.

Piramida miała za zadanie wyrazić zalecane porcje z każdej grupy żywności, które nie były ujęte w poprzednich opracowaniach. Dodatkowo wewnątrz każdej grupy pokazano ukryte zawartości tłuszczu i cukru.

Piramida Willeta ? 2001-2011

Praktycznie, niemal od razu, Piramida Zdrowego Żywienia została skutecznie poddana krytyce przez Waltera C. Willeta. Zaproponował on własną piramidę. Jej podstawę oprócz ćwiczeń fizycznych i kontroli wagi ciała, tak naprawdę stanowiła dieta wegańska. Co ciekawe, Willet wykorzystał przedstawione 8 kwietnia 1991 roku, przez amerykański Komitet Lekarzy Odpowiedzialnej Medycyny - Cztery Nowe Grupy Pokarmowe ? zboża, rośliny strączkowe, warzywa i owoce.

Łatwo zauważyć że mięso już nie było na tym samym "poziomie" co ziarna zbóż, warzywa czy owoce. Zauważyć dało się, że nie wszystkie tłuszcze są ?złe?. Wielonienasycone, których źródłem są ryby czy owoce morza oraz oleje roślinne, jak oliwa, soja, kukurydza, czy słonecznik i orzechy były wskazane. Należało za to ograniczyć spożycie masła, czerwonego mięsa, serów i mleka.

Ten model wyraźnie mówił, że wiele węglowodanów złożonych jest złych (szybka przemiana w glukozę) ? ziemniaki i białe pieczywo; że
tłuszcze nasycone są złe (masło, mleko, ser, tłuste mięso, olej palmowy, kokosowy, wyroby cukiernicze); że przetworzone produkty z pełnego ziarna są złe (białe pieczywo, ryż), a zdrowe są zielono-listne warzywa i owoce, należy zamienić czerwone mięso na białe a uważać na mleko i produkty mleczne.

MyPiramid - Moja Piramida - 2005?2011

W 2005 roku w USDA opublikowano zasady prawidłowego żywienia w podręczniku 2005 Dietary Guidelines for Americans, który zawierał dzienne dawki pożywienia podzielone na 12 poziomów kaloryczności.

Jako uaktualnienie do Piramidy Zdrowego Żywienia z 1992 roku stworzono MyPiramid. W tej piramidzie zwrócono przede wszystkim uwagę na aktywność fizyczną, która powinna być nieodłącznym elementem stylu życia. 6 rożnych kolorów reprezentowało 6 grup produktów a szerokość promieni piramidy odwzorowywała proporcje w spożyciu tychże. Hasłem przewodnim piramidy stało się zdanie ?Steps to a healtier you? tłumaczone jako ?kroki do poprawy Twojego zdrowia?.

W MyPiramid zwrócono już uwagę na obniżenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, kwasów typu ?trans? oraz cholesterolu. Zwrócono też uwagę na zapotrzebowanie na witaminy, błonnik, składniki mineralne, które w zwykłej, codziennej diecie są spożywane w poziomie niewystarczającym.

W nowym podręczniku, zwrócono uwagę, że diety wegańskie, wegetariańskie, które są oparte wyłącznie na pokarmach roślinnych są niekorzystne ze zdrowotnego punktu widzenia, a szczególnie dla dzieci i młodzieży. To było jedno ze spostrzeżeń płynące z analizy Piramidy Willeta.

MyPlate - Mój Talerz - 2011

Wraz z wydaniem w 2010 roku nowego Przewodnika Prawidłowego Żywienia dla Amerykanów opracowano nowy graficznie projekt. Przedrostek ?My? pozostał jako kontynuacja spersonalizowanego przesłania z MyPiramid, skierowany zarówno do osób z nadwagą, otyłością, wegetarian, oraz także tych którzy jedzą mięso i jego przetwory.

Ten przewodnik poprawnego odżywiania dzielił proporcje posiłku w całkiem nowy sposób. Wyróżniono 5 grup pokarmowych na które składać powinna się dieta człowieka. Pierwszą grupę stanowiły produkty pełnoziarniste (30%), kolejne 30% - warzywa, 20% białka i kolejne 20% owoce. W mniejszym kręgu obok talerza znalazło się miejsce na produkty mleczne (ale niskotłuszczowe lub beztłuszczowe mleko czy jogurt).

MyPlate uzupełniony został dodatkowymi zaleceniami, miedzy innymi takimi:

• połowę twojego talerza powinny stanowić warzywa i owoce,
• przełącz się na 1% lub beztłuszczowe mleko,
• jedz połowę produktów ziarnistych w postaci naturalnej, nieprzetworzonej,
• skup się na owocach,
• jedz pożywienie bogate w wapń.

Podsumowanie

Jak widać na przytoczonych przykładach, na przestrzeni lat zasady prawidłowego żywienia zmieniały się. Spowodowane to było poszerzaniem wiadomości na temat pokarmu, życia człowieka, jego aktywności i zmianie trybu życia. Na zalecenia żywieniowe miały także wpływ wojny, rozwój przemysłu, polityka. Obecnie bardzo dużą wagę poświęca się aktywności fizycznej, zwraca się uwagę na produkty nieprzetworzone, jedno i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Wśród piramid zauważyć można rozdzielanie produktów stanowiących jedna grupę produktów ( tłuszcze, mięsa czy produkty zbożowe).
Upraszczanie schematów żywieniowych z przesyconej informacjami piramidy z 1992 roku do prostego talerza, symbolizującego posiłek, świadczy o tym, że mamy coraz mniej czasu na analizowanie tego co jemy. Najważniejsze jest jednak, aby w codziennym odżywianiu zachowywać proporcje. Połowę naszych posiłków powinny stanowić warzywa i owoce, uzupełniane o białka i produkty pełnoziarniste. Ważne jest przy tym pamiętanie o aktywności fizycznej.

źródła:
1. http://www.izz.waw.pl, Instytut Żywności i Żywienia im. prof. dra med. Aleksandra Szczygła
2. Piramida żywienia ? wczoraj i dziś 2011, 92(1):20-24
3. A Brief History of USDA Food Guides
4. http://www.choosemyplate.gov